Hannes Hafstein - hentugur leiðtogi árið 2009?

Á tímum sem nú þegar gríðarlegir erfiðleikar blasa við Íslendingum er ekki laust við að hugurinn reiki og maður leiti samsvörunar í erfiðleikum fyrri tíma.  Þjóðin hefur frá landnámi enda staðið frammi fyrir ýmsum erfiðleikum sem voru ólíkt meiri en þeir efnahagslegu erfiðleikar sem nú er við að etja.  Stundum geri ég það að leik mínum að máta horfna stjórnmálaleiðtoga við ástandið í dag og velta því fyrir mér hvernig þeir tækjust á við erfiðleika samtímans.  Einhverjir kunna að halda að nú hafi leiðtogaskortur Sjálfstæðismanna náð nýjum hæðum þegar maður er farinn að leita aftur um rúm hundrað ár að hentugum kandídötum.  Það er nú misskilningur, allt geri ég mér þetta til gamans og til að ýta mér í smá grúsk.

Marga á ég mér eftirlætis stjórnmálamennina og ef fast væri að mér gengið myndi ég sennilega nefna Ólaf Thors sem mitt mesta eftirlæti, uppáhalds.  Mér til leiks ætla ég hinsvegar ekki að máta hann í þetta skiptið.  Í núverandi umhverfi þar sem krafan er siðbót og traust á gæðum landsins get ég nefnilega ekki setið á mér að velta fyrir mér heimastjórnarmönnunum og þá sérstaklega því viðmóti sem þeir tóku upp úr raunsæisstefnunni. Ég velti því fyrir mér hvort raunsæismaðurinn, kvenfrelsispostulinn og einn af fyrstu boðberum einstaklingshyggjunnar á Íslandi, Hannes Hafstein væri ekki hentugur í núverandi umhverfi.

Hannes Hafstein var einn af Verðandimönnum og tilheyrir að mörgu leyti raunsæisstefnunni. Meginmarkmið raunsæismanna var að lækna mein samfélagsins og gerðu þeir gjarnan smælingjann og stöðu hans að yrkisefni sínu og deildu á spillingu og framkomu yfirstéttarinnar í garð þeirra sem máttu sín minna.  Vera má að einhverjum þyki það djarft að tengja þessar raunsæishugmyndir um stöðu smælingja við einstaklingshyggjuna og í raun stefnu Sjálfstæðisflokksins í dag. 

Hvað slíkt varðar er rétt að minna á stefnu Sjálfstæðisflokksins eins og hún er skrifuð:

„að vinna að varðveislu hins íslenska lýðveldis, sjálfstæðis og fullveldis og hagnýtingu gæða landsins í þágu íslenskra þegna“ og hins vegar „að efla í landinu þjóðlega, víðsýna og frjálslynda framfarastefnu á grundvelli einstaklingsfrelsis, atvinnufrelsis og séreignar, með hagsmuni allra stétta fyrir augum.“

Lykilatriðið í þessu er náttúrulega "með hagsmuni allra stétta fyrir augum".  Stétt með stétt.

Sannarlega var Hannes Hafsteinn í miklu slagtogi við vinstri öfl á námsárum sínum í Kaupmannahöfn.  Hæst ber þar sjálfsagt vinátta hans við sjálfan Georg Brandes.  Á hitt þarf einnig að líta að "vinstri" og "hægri" voru ekki enn komin í þann farveg sem þau seinna áttu eftir að komast í.  Sú pólitík sem Hannes helst stóð fyrir fellur því miður oft í skuggann af stærsta hagsmunamáli þjóðarinnar á þessum tíma, heimastjórninni.  Deilur hans og átök við "valtýskuna" og forsvarsmann hennar Valtý Guðmundsson yfirskyggja helstu áherslumál Hannesar í uppbyggingu þjóðlífsins.  Í raun voru Hannes og Valtýr í flestu sammála.  Þeir voru báðir ákafir framfaramenn, vildu iðnvæða Ísland, færa erlent fjármagn inn í landið, græða það upp, koma á járnbrautum, síma og svo framvegis.

Einstaklingshyggjan var útgangspunktur í stjórnmálalegri afstöðu Hannesar Hafstein.  Hann taldi einstaklinginn og frelsi hans til orðs og æðis eitt hið veigamesta.  Sannarlega viðhorf sem þörf er á nú rétt eins og 1904 þegar Hannes varð ráðherra fyrstur Íslendinga.  Þjóðin var að mati Hannesar afleidd mynd af einstaklingnum, fölsk holdgerving þeirra.  Þetta viðhorf kemur bersýnilega í ljós í þessum skrifum Hannesar;

,,Fósturland og þjóðerni er ekki sérstök guðleg gjöf því hver sem fæðist í heiminn verður að fæðast í einhverju landi og það land sem hann af hendingu fæðist í er að jafnaði hans fósturland og af því fær hann sjálfkrafa eða nauðugur þann stimpil sem kallast þjóðerni og sem bindur hann alla æfi með ýmsum böndum við fósturlandið”.

Ég skal fúslega viðurkenna að það er ekki eingöngu pólitík Hannesar sem ég held að ætti að mörgu leiti við í dag heldur einnig lífsafstaða hans eins og hún birtist í ljóðum hans.  Því þótt sjá megi helstu einkenni raunsæisstefnunnar í skáldskap Hannesar þá einkennast ljóð hans þó miklu meira af krafti, bjartsýni og dirfsku.  Þessum sömu einkennum og nú er kallað eftir.

Drottinn, sem veittir frægð og heill til forna,
farsæld og mannúð, vek oss endurborna!
Strjúk oss af augum nótt og harm þess horfna,
hniginnar aldar tárin láttu þorna.

Sú kemur tíð, er sárin foldar gróa,
sveitirnar fyllast, akrar hylja móa,
brauð veitir sonum móðumoldin frjóa,
menningin vex í lundi nýrra skóga.

Starfið er margt, en eitt er bræðrabandið,
boðorðið, hvar sem þér í fylking standið,
hvernig sem stríðið þá og þá er blandið,
það: að elska, byggja og treysta á landið.

Athugasemdir

[Sigurður Þorsteinsson, 25.2.2009 kl. 08:29]

Sæll Elliði

Þegar við leitum leiða í uppbyggingu þurfum við að skoða á hvaða grunni sú uppbygging á að fara fram. Með auknum opinberum afskiptum ríkis og sveitarfélaga, eða með því að virkja einstaklinganna og fyrirtækin.

 Í áhugaverðu viðtali Yngva Hrafns við Steingrím Sigfússon, lagði Steingrímur áherslu á að VG vildi byggja upp á blönduðu hagkerfi.

Það vakti líka athygli að Bjarni Benediktsson hefur í allnokkurn tíma, líka fyrir bankahrun með áherslur í anda stétt fyrir stétt. Með meiri leiðtogahugsun. Í góðri leiðtogahugsun er pláss fyrir marga leiðtoga. Hef frétt af einum góðum úr Eyjum.

[Elliði Vignisson, 25.2.2009 kl. 12:03]

Sæll Sigurður og takk fyrir gott innlegg.  Það er mikið rétt að góð leiðtogahugsun felur í sér svigrúm fyrir marga leiðtoga.  Þorsteinn frá Hamri sagði eitt sinn: "Þegar á allt er litið er enginn einn heldur margur, og þyrpist saman til að úr honum verði einn.  Ef til vill er það ágætis uppskrift að leiðtoga.   

Ég er líka sammála því sem þú segir um áherslur Bjarna Bedediktssonar á "stétt með stétt" hugsunina.  Mín skoðun og margra annarra Sjálfstæðismanna er að um tíma hafi flokkurinn ef til vill elt samfélagið frá slíkum áherslum í stað þess að stýra því í átt til þeirra.  Það mun breytast og hefur í raun þegar breyst.

Sjálfur er ég alinn upp af fiskverkakonu og þótt faðir minn hafi verið millistjórnandi hjá sveitarfélaginu þá verður hann seint talinn hálaunamaður.  Ofan á þennan bakgrunn bætist svo félagsleg menntun mín og búseta í samfélagi þar sem samstaða og samhjálp er lykilinn að velgengni.  Auðvitað mótar slíkur bakgrunnur mann og fælir mann sennilega frá félagslegum Darwinisma.  Eigi sjálfstæðisflokkurinn að ná fyrri styrk og traust almennings þarf hann að rúma hugsunina "stétt með stétt".